آسیب‌های کلیوی ناشی از مصرف دارو
بیشتر داروهای تجویزی توسط کلیه‌ها از بدن دفع می‌شوند و همین‌طور خیلی از داروهای بدن نسخه. شما چه مشکل کلیوی داشته باشید و چه نه به‌هرحال مهم است که در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید با پزشکتان حرف بزنید، اینکه چقدر از این داروها استفاده می‌کنید و هر چند وقت یک‌بار. شاید لازم باشد دوز داروی مصرفی‌تان تغییر داده شود تا دچار عوارض جانبی آن مثل مسمومیت و آسیب کلیوی نشوید.
داروها و سلامت کلیه‌ها
شما باید نرخ تقریبی فیلتراسیون گلومرولی خود را به‌عنوان معیار اصلی عملکرد کلیه بدانید. همچنین باید نسبت آلبومین ادرار به کراتین را نیز بدانید که شاخصی از آسیب کلیوی است. هر زمان که پزشک شما دستور آزمایش خون می‌دهد باید نرخ تقریبی فیلتراسیون گلومرولی در آن نشان داده شود. نسبت آلبومین به کراتین ادرار نیز برای ارزیابی کلیه‌ها در بیمارانی که دیابت نوع اول و دوم دارند ضروری است.
شما باید این عددها را بدانید؛ زیرا بیماری مزمن کلیوی یکی از قوی‌ترین ریسک فاکتورها برای بیماری قلبی است. خیلی از داروهایی که توسط افراد سنین بالا مصرف می‌شود از طریق کلیه‌ها دفع می‌شوند و در برخی موارد می‌توانند بیماری کلیوی ایجاد کرده یا مشکل کلیوی موجود را بدتر کنند.
افرادی که در مستعد آسیب‌های کلیوی ناشی از مصرف دارو هستند شامل افراد ۶۵ سال به بالا، آنهایی که بیماری کلیوی دارند، افرادی که کم آب می‌نوشند، آنهایی که فشارخون پایین دارند و کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت دارند یا عمل قلب انجام داده‌اند می‌شود.
قبل از مصرف دارو، چه داروهای بدون نسخه و چه مکمل‌های گیاهی، ابتدا باید با پزشک یا دکتر داروساز مشورت کنید و خودتان هم به‌اندازه کافی از منابع معتبر اطلاعات به دست بیاورید.
اگر بیماری کلیوی داشته باشید باید پیش از شروع مصرف آنتی‌بیوتیک بدانید عملکرد کلیه‌هایتان چگونه است. این آگاهی به شما و پزشکتان کمک می‌کند دوز مصرفی آنتی‌بیوتیکتان را مشخص کنید. بعضی از داروها که برای درمان ویروس‌ها به کار می‌روند می‌توانند به کلیه‌ها آسیب بزنند؛ بنابراین خیلی مهم است که طی دوره مصرف آنها، مثلاً آسیکلوویر، همیشه بدنتان هیدراته باشد
در بعضی از موقعیت‌ها مثل زمانی که ممکن است به شیمی‌درمانی نیاز داشته باشید تا زندگی‌تان نجات پیدا کند، حتی داروهایی که ممکن است به کلیه‌ها آسیب بزنند هم باید مصرف شوند و جای تردیدی وجود نخواهد داشت. اگر هر گونه نگرانی ازاین‌جهت دارید باید درموردش با پزشک معالجتان مشورت کنید و خوبی‌ها و بدی‌های مصرف این نوع داروها را بسنجید.
کارشناسان هشدار می‌دهند اینکه دارویی را می‌توانید بدون نسخه پزشک هم تهیه کنید دلیل نمی‌شود داروی بی‌خطری باشد. خیلی از این دسته داروها ترکیبی از چند داروی دیگرند و لازم است اطلاعات دارویی آن را دقیقاً چک کنید تا مطمئن شوید برای شما منع مصرف ندارد.
برخی از داروهایی که می‌توانند بر کلیه‌ها اثر بگذارند:
. داروهای مسکن معمولی
بیشتر داروهای مسکن بدون نسخه دو نوع هستند: داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و استامینوفن. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، درد را تسکین می‌دهند، تب را کاهش می‌دهند و علائم سرماخوردگی معمولی را کنترل می‌کنند. توانایی این داروها در کاهش التهاب اغلب باعث می‌شود مؤثرتر از استامینوفن باشند که برای درمان دردهای خفیف تا متوسط و پایین آوردن تب به کار می‌رود.
نمونه‌هایی از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی: آسپرین، ناپروکسن و ایبوپروفن. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی تجویزی معمولاً برای درمان دردهای ناشی از آرتریت، گرفتگی‌های قاعدگی و سر دردها به کار می‌روند. استامینوفن نیز شامل برندهایی مثل تایلنول و استامین می‌شود.
بعضی از داروهای مسکن تجویزی که معروف‌ترند شامل کدئین، اوکسی‌کودون، هیدروکودون و متادون می‌شوند.
داروهای مسکن معمولی چگونه بر کلیه‌ها اثر می‌گذارند؟
اگر گهگاه از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی استفاده کنید معمولاً ضرری ندارد و باید فقط طبق دستور مصرف شود. اما اگر از این داروها طولانی‌مدت استفاده نمایید، می‌توانند با کاهش جریان خون به سمت کلیه‌ها به آنها آسیب بزنند. یا اگر آنها را زمانی مصرف کنید که بدنتان دهیدراته است یا فشار خونتان پایین است، می‌توانند آسیب حاد به کلیه وارد کنند. تمامی داروهای مسکن بدون نسخه باید طبق دستورالعمل روی محصول مصرف شوند، اما نه بیشتر از ۱۰ روز متوالی برای درد یا بیشتر از ۳ روز متوالی برای تب. اگر علائم ادامه داشتند حتماً باید با پزشک مشورت کنید. استفاده طولانی‌مدت از دوزهای بالای این دسته از داروها با کاهش جریان خون در کلیه‌ها باعث آسیب مزمن کلیوی خواهد شد. دوز مصرفی ایبوپروفن تجویز نشده نباید بیشتر از ۴۰۰ میلی‌گرم هر ۶ ساعت باشد. دوز مصرفی ناپروکسن تجویز نشده نیز نباید بیشتر از ۲۲۰ میلی‌گرم هر ۸ ساعت باشد.
. آنتی‌بیوتیک‌ها
آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستند که باکتری‌های عامل عفونت را از بین می‌برند. این داروها به‌صورت خوراکی، موضعی و یا تزریقی مصرف می‌شوند و انواع موضعی آنها اثر چندانی بر درون بدن نمی‌گذارند. آنتی‌بیوتیک‌ها بیشترین مصرف را برای درمان گلودردهای استرپتوکوکی و عفونت‌های مجاری ادراری دارند. این داروها برای تمام عفونت‌ها ضروری نیستند و فقط باید با تجویز پزشک مصرف شوند.
برخی از رایج‌ترین آنتی‌بیوتیک‌ها شامل پنی‌سیلین، آموکسی‌سیلین، سیپروفلوکساسین، دوکسی‌سایکلین و آزیترومایسین می‌شوند.
آنتی‌بیوتیک‌ها چگونه بر کلیه‌ها اثر می‌گذارند؟
اگر بیماری کلیوی داشته باشید باید پیش از شروع مصرف آنتی‌بیوتیک بدانید عملکرد کلیه‌هایتان چگونه است. این آگاهی به شما و پزشکتان کمک می‌کند دوز مصرفی آنتی‌بیوتیکتان را مشخص کنید. بعضی از داروها که برای درمان ویروس‌ها به کار می‌روند می‌توانند به کلیه‌ها آسیب بزنند؛ بنابراین خیلی مهم است که طی دوره مصرف آنها، مثلاً آسیکلوویر، همیشه بدنتان هیدراته باشد. اگر بدنتان دهیدراته شود، دارو در کلیه‌ها تجمع کرده و کریستال‌هایی تشکیل می‌دهد که جلوی دفع مناسب ادرار را می‌گیرند.
بعضی از افراد ممکن است به آنتی‌بیوتیک در کلیه‌های خود آلرژی داشته باشند. این واکنش گاهی فقط در کلیه‌هاست ولی گاهی می‌تواند باعث تب و بثورات پوستی هم بشود. چنین واکنشی در کلیه‌ها ناشی از التهاب و تحریک است. اگر بعد از مصرف هر آنتی‌بیوتیکی تغییری در میزان دفع ادرارتان به وجود آمد باید حتماً به پزشکتان اطلاع بدهید.
آنتی‌بیوتیک‌ها اگر طبق دستور مصرف نشوند یا در دوزهای بالا مصرف شوند می‌توانند خطرناک بوده و مشکلاتی ایجاد کنند. افرادی که عملکرد کلیه‌هایشان کاهش یافته باید نسبت به سایرین دوز کمتری آنتی‌بیوتیک مصرف کنند.
. ملین‌ها
ملین‌ها معمولاً برای رفع یبوست و پاک‌سازی روده‌ها پیش از کولونوسکوپی استفاده می‌شوند. داروهایی که برای آماده‌سازی پیش از کولونوسکوپی به کار می‌روند باید توسط پزشک تجویز شوند و معمولاً به‌صورت خوراکی هستند (قرص، کپسول، پودر، مایع یا سوسپانسیون).
معمول‌ترین ملین‌ها شامل بیزاکودیل، سنا و دوکوزات می‌شوند.
ملین‌ها چگونه بر کلیه‌ها اثر می‌گذارند؟
ملین‌ها درصورتی‌که طبق دستور مصرف شوند برای افرادی که مشکلات کلیوی ندارند بی‌ضررند. اما برای کسانی که بیماری کلیوی دارند مهم است که آب و مایعات فراوان بنوشند و بدن را هیدراته نگه دارند. دهیدراته شدن بدن می‌تواند موجب آسیب به کلیه‌ها شود؛ چون جریان خون در کلیه‌ها را کاهش می‌دهد.
گاهی استفاده زیاد از ملین‌ها می‌تواند باعث سنگ کلیه شود. اگر برای درمان یبوست نیاز دارید چندین بار در هفته ملین مصرف کنید باید حتماً با مشورت پزشکتان باشد.
. مواد حاجب
مواد حاجب یا خوراکی‌اند یا تزریقی و برای تست‌های تشخیصی مثل سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی و آنژیوگرافی به کار می‌روند تا تصاویر بهتری جهت تشخیص و درمان به دست بیاید. مثلاً حاجب‌های یُددار برای سی‌تی‌اسکن و حاجب‌های گادولینیوم برای ام‌آرآی استفاده می‌شوند.
مواد حاجب چگونه بر کلیه‌ها اثر می‌گذارند؟
هرچند نادر است؛ اما مواد حاجبی که برای اسکن استفاده می‌شوند ممکن است برای کلیه‌ها مشکلات جدی ایجاد کنند. حاجب یُددار برای سی‌تی‌اسکن می‌تواند موجب نفروپاتی شود. یعنی حاجب یُددار می‌تواند جریان خون در کلیه‌ها را موقتاً تغییر دهد، یا حاجب گادولینیومی که برای ام‌آرآی به کار می‌رود می‌تواند باعث فیبروز سیستمیک نفروژنیک یا تیره‌شدن نقاطی از پوست شود. این اتفاق زمانی می‌افتد که فردی که در حال حاضر بیماری کلیوی دارد تحت ام‌آرآی قرار می‌گیرد.
بیشتر بخوانید
داروهایی که قند خون را بالا می‌برند
داروهایی که توقف ناگهانی مصرفشان خطرناک است
داروهایی که مصرف بلندمدتشان، احتمال آلزایمر را افزایش می‌دهد
. مهارکننده‌های اسید معده
مهارکننده‌های اسید معده برای پیشگیری و درمان سوزش معده و بدهضمی از طریق کاهش اسید معده عمل می‌کند و هم به‌صورت تجویزی و هم به‌صورت بدون نسخه وجود دارد. برخی از رایج‌ترین مهارکننده‌های اسید معده شامل امپرازول، فاموتیدین و کلسیم کربنات می‌شوند.
مهارکننده‌های اسید معده چگونه بر کلیه‌ها اثر می‌گذارند؟
بعضی از مهارکننده‌های اسید معده می‌توانند باعث تحریک و التهاب کلیه شوند. داروهایی مانند امپرازول باید فقط برای مدت کوتاهی مصرف شوند (کمتر از یک ماه). اگر می‌خواهید یک داروی مهارکننده اسید معده را بیشتر از یک ماه مصرف کنید باید با پزشکتان حرف بزنید. اگر کلسیم بی‌کربنات را به طور مرتب برای درمان سوزش معده یا سوءهاضمه مصرف می‌کنید حتماً در این مورد از پزشکتان سؤال کنید تا در صورت امکان داروی دیگری را جایگزین کند.
. مکمل‌های گیاهی
مکمل‌های گیاهی دارای خاصیت درمانی هستند و به‌صورت قرص و کپسول و پودر و عصاره یا خشک شده خود گیاه به فروش می‌رسند. هر چند خیلی از افراد از مکمل‌های گیاهی استفاده می‌کنند و باور دارند برای سلامتی‌شان مفید است؛ اما واقعیت این است که این داروها تست شده نیستند و مانند داروهای شیمیایی آزمایش نشده‌اند و می‌توانند خطرناک باشند.
یک بررسی در مورد اختلال‌های کلیوی ناشی از مصرف مکمل‌های گیاهی، لیستی از بیش از ۱۵ مکمل گیاهی ارائه داد که باعث مشکلات کلیوی می‌شوند، از جمله کرومیوم، کراتین، شیرین‌بیان و ویتامین C.
مکمل‌های گیاهی چگونه بر کلیه‌ها اثر می‌گذارند؟
تصور نکنید مکمل‌های گیاهی صرفاً به دلیل «طبیعی» بودن همیشه بی‌خطرند. بعضی از مکمل‌های گیاهی می‌توانند با داروهای تجویزی تداخل خطرناکی داشته باشند. بعضی از این مکمل‌ها نیز می‌توانند به‌شدت ادرارآور بوده و به کلیه‌ها آسیب بزنند. خیلی از مکمل‌های گیاهی حاوی پتاسیم و فسفرند که بیماران کلیوی باید به میزان محدودی از این عناصر مصرف کنند. به‌طورکلی کسانی که بیماری کلیوی دارند نباید بدون مشورت با پزشک مکمل گیاهی مصرف کنند.
نویسنده : مریم مرادیان نیری